VEPRA E FRA ANDRIJA KAÇIQ MIOSHIQ-it- nga Anton Gojçaj



U BOTUA, E PËRKTHYER SHQIP, VEPRA E FRA ANDRIJA KAÇIQ MIOSHIQ-it,  

Skënderbeu - hero i një vepre të shekullit XVIII   
(ANDRIJA KAÇIQ MIOSHIQ, GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU, poemë, përktheu: Smajl Smaka, botoi: UEGEN, Tiranë 2012)     


1.Autori: Andrija Kaçiq Mioshiq  (Fra Andrija Kačić Miošić), filozof, kronikan, njëri nga autorët që krijuan letërsi në gjuhën e popullit (kroat),  lindi në Brist, afër qytetit bregdetar Makarska (në Dalmaci, sot pjesë e Kroacisë),  në vitin 1704. Në shënimet biografike për autorin që botuesi shqiptar jep në fund të librit, thuhet: “Sipas disa shënimeve, familja e tij pas vdekjes së Skënderbeut, kishte zbritur në Dalmaci nga rrethi i Shkodrës.”  (Ç’është e vërteta në Bajzë-Malësi e Madhe, afër Shkodrës, edhe sot ka familje me mbiemrin Kaçaj ,nga të cilët më të njohurit janë basi i famshëm i muzikës shqipe Lukë Kaçaj, poeti Dodë Kaçaj e tjerë.)
Në moshën 16 vjeçare u fut në urdhrin e françeskanëve dhe mori emrin Andrija (emri i pagëzimit ishte Antun). Studioi për filozofi dhe teologji në Budim (1721-1724) dhe në Osijek (1724-1728). Përveç si meshtar, punoi edhe si profesor i filozofisë, kurse në vitin 1731 në Venecie dha provimin për profesor general të teologjisë. Vdiq në vitin 1760.                                                                                                                      Pas vetes ka lënë katër vepra të botuara, prej të cilave tri janë shkruar në gjuhën e popullit (kroatisht: pučka književnost) dhe një në gjuhën latine. Të gjitha u botuan (ndoshta edhe u shkruan) në dekadën e fundit të jetës së tij:                                                                                                        
1. Elementa peripathetica, 1752, kurs i filozofisë. 
2. Razgovor ugodni naroda slovinskoga (Bisedë e këndshme e popullit sllav) ,
poezi e prozë, 1756.
3.  Razgovor ugodni naroda slovinskoga, botim i dytë, i zgjeruar, 1759. 
4. Korabljica (Arka), 1760.

2. Libri: Vepra, në origjinal, mban titullin “Razgovor ugodni naroda slovinskoga“ (Bisedë e këndshme e popullit sllav) dhe është botuar për herë të parë në vitin 1759. Libri është i hartuar në prozë dhe në vargje.
Botuesi shqiptar ia ka ndryshuar titullin librit, besoj për arsye sepse nuk është përkthyer në tërësi, por vetëm cikli i këngëve që i kushtohen Gjergj Kastriotit, të cilat përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të librit. Nuk janë përkthyer disa pjesë të vogla në prozë të cilat po ashtu flasin për Gjergj Kastriotin. Do të kishte qenë më korrekte sikur botuesi, ose përkthyesi, ta kishte shënuar në cilin botim është mbështetur përkthimi.  
Poeti, në ciklin e poemave historiko-heroike, përshkruan edhe trimëritë e prijësit të Shqipërisë, Gjergj Kastriotit Skënderbeut.                                                                    
Duhet thënë se Kaçiq – Mioshiq në këtë vepër del mjaft konfuz në çështjen e barazimit (sinonimik) të ilirëve me sllavët, d.m.th. sipas tij ilirët dhe sllavët janë i njëjti popull. Studiuesi malazias Vojislav P. Nikçeviq, këtë e shpjegon kështu: ” ilirizmi te rilindësit kroatë ishte vetëm një jugosllavizëm deklarativ joreal dhe për këtë arsye edhe dështoi...” (Vojislav P. Nikčević. Mažuranić i Njegoš o Crnoj Gori i Crnogorcima - kulturološki pristup, në: IVAN MAŽURANIĆ (1814-1890) I CRNA GORA, zbornik, Cetinje-Osijek, 2011, f. 62). Nga e njëjta bindje, historikisht e gabuar, u nisën edhe aktivistët kroatë të shekullit XIX të cilët lëvizjen e vet kombëtare e pagëzuan “Ilirski preporod” (Rilindja ilire). Sigurisht që një rol këtu luajti fakti se, në kohën kur u shkrua ky libër, sllavët  jetonin me shekuj në hapësira të mëdha të kësaj pjese të Ballkanit, ku dikur jetonin fiset ilire dhe se pa dyshim, ndër sllavët e atëhershëm (dhe të sotëm) të jugut ka një përqindje të gjakut ilir. 
Kaçiq - Mioshiq  jo rrallë bën përshkrime të mjegullta, jo të qarta, të mos them kundërthënëse, kështu për shembull në pjesët e shkruara në prozë,  pasi Bardhylin, Pleuratin, Agronin, Gencin, Teutën e të tjerët i quan sllavë,  më vonë kur bën kronikën historike të sllavëve (alias ilirëve) ai përmend se në vitin 541 pas Krishtit në këto treva arriti sundimtari sllav Ostroillo, i cili i dëboi “sllavët e moçëm” dhe në tokat e tyre ngulën  “sllavët e rinj (ter istiravši stare Slovince iz Država slovinski, svoje iznova naseli).  Veç disa rreshta më tej ai thotë se në vitin 552  mbreti Svevlad “i pushtoi Maqedoninë dhe Ilirinë, e pastaj ato vende u quajtën sllave.” (Na 552. Kralj Svevlad osvoji Macedoniju i Iliriju, ter se ove države tada slovinske prozvaše.)
Origjinali është i shkruar në dhjetërrokëshin epik, pa rimë, kurse përkthimi është bërë në tetërrokësh, me rimë. Mund të thuhet se përkthimi ofron, të paktën, mundësinë që edhe lexuesit pa pretendime shkencore të marrin sadokudo informacione dhe të krijojnë një ide për këtë vepër, e cila nuk është krejtësisht e panjohur për studiuesit shqiptarë (Skendi Stavro ka bërë një studim krahasues të kësaj vepre me “Lahutën e Malcis’” të Atë Gjergj Fishtës, në gjuhën angleze, Nju-Jork 1980.)  Kjo është vepra më e lexuar e letërsisë kroate të shekullit XVIII dhe deri sot ka pasur mbi 65 (ri)botime. Fragmente të librit janë përkthyer edhe në italisht, gjermanisht, frëngjisht, latinisht, bullgarisht, çekisht, sllovakisht, rusisht, maqedonisht, hungarisht, shqip. Popullaritetin europian të veprës duhet kërkuar në mbështetjen e fuqishme të autorit te letërsia gojore, që ishte ndër veçoritë kryesore sidomos të frymës së romantizmit. Në vepër i thuren lavde Venedikut për luftërat kundër osmanëve. Cikli i këngëve kushtuar Skënderbut u frymëzua nga veprat e Marin Barletit, Biemit e ndonjë tjetri. Andrija Kaçiq Mioshiq Skënderbeun e sheh si hero të krishterë, i cili duke luftuar për lirinë e vendit të vet, njëkohësisht lufton edhe për krishterimin:

“Vëllezër mos u frikësoni,
 që osmanët kanë më shumë ushtarë:
 ata Muhamedin e tyre festojnë,
 e ne të Jezusit emër të mbarë.”

Është shekulli XVIII kur u shkrua libri, koha kur kombet (nacionet) ende nuk kishin marrë konotacionin që kanë sot, sidomos jo në Ballkan, kurse vetë Perandoria Osmane luftonte nën flamurin e Islamit, prandaj kjo dioptri e Kaçiq Mioshiqit nuk duhet parë as interpretuar jashtë botëkuptimeve të asaj kohe.
“ Nuk ka nënë të ketë lindur një trim /   si e ka lindur nëna – Skënderbeun” - klith poeti, duke mos e fshehur ekzaltimin e vet ndaj personalitetit të jashtëzakonshëm të princit të Arbërisë.
Si venetofil i identifikuar, Kaçiqi u gjet në situatë jokomode kur deshi të përshkruajë luftën e fatosit shqiptar kundër ushtrisë së Venedikut, e cila përbëhej nga kroatë, italianë, latinë... Gjendjen psikologjike të Skënderbeut dhe strategjinë e tij afatgjatë poeti e jep përmes këshillës zemërgjerë drejtuar ushtarëve të vet : 

“ Por, ju lutem, vëllezër, të dashurit e mi,
  kur ta dërmoni ushtrinë e prijësit të zi
  e lëshoni shëndosh e plot gazmi
  të ikë në Shkodrën e bardhë si tani.

Poeti këtë moment jokomod për të, pra përleshjen e Skënderbeut me Venedikun, e zgjidh me një kompromis, duke konfirmuar fitoren e të parit, por edhe duke ruajtur dinjitetin e ushtarëve të Venedikut në disfatë:

“ Godiste Moisiu latinët e rinj,
  por mbrohen si trima me fletë,
  kur Skënderbeu ra mbi kroatët si veri,
  nuk mund t’i lëvizte dot as vetë. 
   
3-Në vend të përfundimit
Autori kroat i shekullit XVIII, Andrija Kaçiq Mioshiq, pra një shekull para se të marrë hov Rilindja shqiptare, para lexuesve sllavë por edhe të gjithë popujve të tjerë dëshmon botërisht se, për “ngritjen në qiellin mitik” të personalitetit më të madh të historisë së shqiptarëve, po aq kontribut sa vetë shqiptarët, e nganjëherë ndoshta edhe më shumë, dhanë krijuesit e popujve të tjerë europianë.  E Skënderbeu e meritoi këtë, për guximin “e marrë” që pati t’i kundërvihej fuqisë më të tmerrshme të kohës, për mençurinë prej strategu lufta e të cilit nuk zgjati vetëm një natë as vetëm në një betejë, por një çerek shekulli, me luftra të përgjakshme, pothuaj vit për vit, por sidomos për krenarinë liridashëse dhe atdhedashëse që u la shqiptarëve. Natyrisht edhe për respektimin e vlerave europiane, djepi i të cilave, sado që tash dikuj kjo mund t’i tingëllojë ironike, ishte në këtë pjesë të Europës.     

                                                                                        Anton Gojçaj