Shkrime dhe eseistikë nga Anton Gojçaj

ESEISTIKA E AGRON SHELES

Për pluralizëm hierarkish në letërsi 
           

(Agron Shele, Ngjyrime universale – ese I, Tiranë 2014)

 
 Agron Shele (1972, Leskaj – Përmet – Shqipëri) është autor i disa romaneve: Hapat e Klarës, Përtej perdes gri, Imazh i rremë etj. Aktualisht jeton në Belgjikë dhe është mjaft aktiv në veprimtaritë letrare në internet.

Nga Anton Gojçaj

Stili (shkrimor) i Agron Sheles kur interpreton krijimtarinë letrare të të tjerëve është diku në kufi, ndërmjet diskursit shkencor dhe atij letrar-artistik. Ky stil, që ka më shumë tipare të gjuhës letrare-artistike sesa të asaj kritike-shkencore, mund të quhet eseistik, kurse shkrimet e Sheles – ese.  Ai nuk merret me diagnostikime “prej së larti”, të determinuara nga terminologjia analitike e ndonjërës prej shumë metodave me proveniencë akademike që zbatohen në studimin e letërsisë, por leximin e shijon si një fanatik i apasionuar i shprehjes dhe mendimit të bukur, refuzues ndaj “izmave”. Përjetimin solemn të leximit e plotëson me kënaqësinë e të shkruarit. Përshkruan pak, interpreton shumë. Një karakteristikë që bie në sy është se esetë rrallë i kapërcejnë disa faqe, gjuha ka elemente të një  elokuence patetike, shkruan me periudha (fjali) të gjata, të gjerbura herë pas here me neologjizma personale të tij (p.sh. kurbëzim,   pasthirrmojnë,  ankthuar, shpresërim, epitetëzohet, largësuar, thirrmoren, iluzional ...). Veçori tjetër e eseistit Shele është prirja për të glorifikuar, kështu për Teresinka Perreira-n thotë se “me zërin e saj ka ndikuar drejtpërdrejt në zgjidhjen dhe përmirësimin e shumë çështjeve globale”, për veprën studimore të Zejnepe Alili Rexhepit se “radhitet në arshivën më të ndritshme të fushës studimore për librin tonë shqip”, për krijimtarinë në prozë dhe poezi të Dhimitër Mitit se “përbën një vlerë unikale në letrat shqipe”, për poezinë e Irena Gjonit se “shpreh padyshim arritjet dhe kulmet e artit bashkëkohor shqiptar sot”, për Jeton Kelmendin se është “një autor global”, kështu që mund të thuhet se krijon një marrëdhënie “dashurore” me tekstet (dhe me autorët) që i trajton. Lexon me dashuri dhe shprehet me një gjuhë admiruese për atë që trajton. Edhe atëherë kur pretendon të shkruajë kritikë letrare, më tepër është “avokat“ i veprës që analizon sesa një “gjykatës“ neutral, kurse në karrigen e “prokurorit“ nuk ulet asnjëherë.  Ai nuk artikulon vërejtje, s’ka asnjë qortim kritik, nuk regjistron të meta, kështu që mund të quhet një përfaqësues i “protonizmit”, siç e quan studiuesi dhe poeti shqiptar që jeton në SHBA, Gjekë Marinaj, mënyrën e të shkruarit nga këndvështrimi ekskluzivisht afirmativ/pozitiv.  Agron Shele kur shkruan për një tekst letrar ose për krijimtarinë  e një shkrimtari është në radhë të parë shijues dhe promovues i tij/saj. Veçori tjetër e eseistit Shele është se në shkrimet diskursive përdor rrallë citate të autoriteteve të studimeve letrare, domethënë nuk ka shenja të theksuara të citatomanisë  – për dallim nga shumë kritikë letrarë bashkëkohorë, sidomos në kulturën shqiptare.

Shele është vetëm pjesërisht “elitarist” në përzgjedhje. Përveç se shkruan për krijimtarinë e disa autorëve të mirënjohur (Esenin, Lame Kodra (Sejfulla Malëshova), Lasgush Poradeci, Teresinka Pereira, poezia italiane…), pena e tij komunikon edhe me tekstet letrare të autorëve që kryesisht nuk bëjnë pjesë në regjistrin e vlerave më të parapëlqyera nga autoritetet (establishmentet) akademike, por që rrugën e vet e çajnë individualisht, ose të organizuar në grupe  që i lidh një ambicie apo pakënaqësi e përbashkët (sidomos në raport me hierarkitë e shndërruara në opinione publike që gati janë “dogmatizuar”). Në grupin e dytë, sipas mendimit tim, bëjnë pjesë krijuesit: Hasije Selishta – Kryeziu, Zejnepe Alili Rexhepi, Sabit Idrizi, Rami Kamberi, Raimonda Moisiu, Lumo Kolleshi, Bilall Maliqi, Dhimitër Mati, Klara Buda, Genta Kaloçi, Dashamir Malo, Irena Gjoni, Gentjan Banaj, Silvana Berki, Jeton Kelmendi, Eva Kacanja, Dashnor Selimi, Namik Selmani, Tini Qerragjija… Disa nga këta shkrimtarë, nga të gjitha trevat shqiptare, që janë mjaft aktivë në internet, (i tillë është edhe vetë Agroni), me përpjekjen për të krijuar një hierarki paralele (ose shumësi alternativash) të vlerave sfidojnë klanet e ndryshme autoritare, që nganjëherë sikur pengojnë zhvillimin e sensibiliteteve të reja.

Bie në sy numri i konsiderueshëm i krijueseve që përmenden këtu (Teresinka Pereira, Hasije Selishta Kryeziu, Zejnepe Alili Rexhepi, Raimonda Moisiu, Klara Buda, Genta Kaloçi, Irena Gjoni, Silvana Berki..), si dhe një pozicionim i veçantë, plot ngrohtësi,  që ai e artikulon në raport me to, gjë që qet në pah ndjeshmërinë specifike të eseistit Agron Shele në këtë aspekt. Ky sensibilitet fisnik e bën të veçantë në kulturën shqiptare.

Agron Shele në vend të regjistruesit të ftohtë të artefakteve ka zgjedhur të jetë një ciceron ose shoqërues inkurajues dhe sugjerues i lexuesit, një dashamir i vërtetë edhe i shkrimtarit, edhe i lexuesit, por para së gjithash një dashamir i letërsisë si vlerë estetike universale.