VËSHTRIM PËR PËRMBLEDHJEN ME POEZI “DËGJOHET NJË VIOLINË, NË SUFERINË...” TË ANTON GOJÇAJT
Dendësi mendimi dhe tendosje emocionale
Shkruar nga: Rrok GJOLAJ
Hyrje
Veprimtaria letrare
Anton Gojçaj është figura qendrore e krijimtarisë letrare të shqiptarëve që jetojnë në Mal të Zi dhe njëra nga figurat e spikatura të letërsisë shqipe në rrafshin mbarëkombëtar. Ai u lind në Tuz, ku dhe jeton. Studimet universitare dhe pasuniversitare i ka përfunduar në Prishtinë. Me krijimtari letrare ka filluar të merret në moshë shumë të re; botoi në shtypin e kohës në Podgoricë, Kosovë etj. Shkruan poezi, tregime, romane e studime letrare. Deri tani ka botuar dy përmbledhje me poezi: “Poezi” (2001) dhe “Dëgjohet një violinë, në suferinë” (2011). Në prozë ka botuar përmbledhjet me tregime “Qengji i harruar vetëm në mal” (2003) e “Ndërmjet kapakëve”(2010) dhe romanin “Passio”(2004). Studimi “Proza letrare e Anton Harapit” titullohet “Fakticiteti në letërsi” (2007), esetë janë përmbledhur në librin me titull “Tema e heroit nacional” (2004), kurse vështrimet dhe recensionet në librin me titullin “Shija e librit” (2009) dhe “Biblioteka e Hirushes” (2011).
Vlerat e përmbledhjes “Dëgjohet një violinë, në suferinë...”
Përmbledhja e dytë me poezi, “Dëgjohet një violinë, në suferinë...” e poetit Anton Gojçaj, qysh nga vetë titulli afron vlera poetike dhe estetike që përshkojnë gjithë veprën si krijim i një strukture të veçantë ligjërimore. Harku qendror i kësaj përmbledhjeje poetike mbështetet tek substanca refleksive dhe disponimi lirik. Uni poetik vjen në këto poezi edhe si artikulim emotiv e tërësi artistike, pa mbetur asnjëherë në rrafsh përgjithësues. Zëri i unit lirik, sfidat e këtij uni mbruhen duke u bërë përcaktim i saj dhe përqendrim i brendshëm i poezisë. Vetë titulli i veprës nxirret nga një poezi e veçantë e kësaj përmbledhjeje: “Dëgjohet një violinë, fryn një suferinë”. Ky është një ndërtim poetik befasues origjinal që ofron dendësi konotacionesh e kuptimesh semantike me vlera të larta estetike.
Poeti dhe studiuesi i talentuar Anton Berishaj për poezinë e këtij autori shprehet: “Poezinë e Anton Gojçajt e karakterizon një dinamikë e veçantë tekstore, një tekstualitet i gjallë, i pazakonshëm, origjinal. Autori e arrin këtë me një shumësi procedimesh dhe teknikash kompozicionale e strategjish retorike”.[1]
Në disa poezi kemi një lirizëm filozofik që vjen tek lexuesi si bisedë qiejsh dhe bashkëbisedim me hyjnitë (Kambanat para dritës, Dëgjohet një violinë, Fryn një suferinë, Gjysma e botës, Energjia e poezisë).
Dhimbja e poezisë nxit mendime zhbiruese në kërkim të kuptimësisë. Kahjet e poezisë si sajim i iluzionit të imazhit konkret dhe lëvizje e brendshme e metaforave, për të zbuluar të padukshmen japin së bashku reflekset e një gjendjeje të caktuar shpirtërore, duke na sjellë përjetimin.
Tek Gojçaj, poezia nuk lexohet, ajo përjetohet (Vajza ecën me ombrellë në borë, Trëndafil i kuq në borë, Askush s’e kupton dhelprën). Në një pjesë të madhe të lirikave, vargu ngarkohet me reflekse kategorie vitale, si ekzistencë, e cila shpesh lidhet me tërësinë e universit. Në poezitë ku është e pranishme substanca filozofike, shpesh dilemat mbesin të pazgjidhshme (24 orë, Lirikë heroike, Një mace kozmosi, Diç për matanë, Mrekullia e ekzistencës, Shpejtësi e rrezikshme).
“Poezinë e Anton Gojçajt prore e ka karakterizuar njomësia dhe freskia e vargut poetik, ndërsa autorin, guximi për t’i thyer konvencat dhe durimi për ta latuar vargun deri në përsosmëri”, shkruan gazeta “Zëri” i Prishtinës në vitin 2001 dhe është botuar në kopertinën e këtij libri “Dëgjohet një poezi, në suferinë...” (Lezhë, 2011).
Karakteristika të lirikës intime
Zëri lirik i autorit është shumë i fuqishëm në këtë përmbledhje me poezi. Shpesh ndihet dëshpërimi poetik, zhgënjimi nga jeta dhe njerëzit, po fundi i poezisë gjallon besim.
Poezitë përshkruhen nga idetë e natyrës metaforike, të cilat shpesh artikulohen si përvoja personale. Kemi në këto poezi dendësi mendimi dhe tendosje emocionale. Në disa poezi gjejmë poetikën e mungesës. Mungon vazhdimësia e dashurisë, duke u kthyer në mungesë të botës së përsosur reale. Mungesa si kudo sjell mall e vuajtje; vuajtja është e përballueshme, nuk ka stuhi ndjenjash, të duket se gjithçka përballohet me urti.
Karakteristikat gjuhësore të kësaj poezie janë foljet të cilat më së shumti përdoren në të shkuarën: në të shkuarën gëzimi e tash mungesa (“Lamtumirë nuk mund të them”, “Botët paralele”, “Olimpiada e pritjes”, “Largimi është veç fillim i kthimit”, 403, “Regëtin”, “Njeriu i mirë”). Në poezitë intime të Gojçajt, uni lirik është i çliruar nga vetjet e tjera; ajo është e brendshme dhe vizaton dritëhijet e veta shpirtërore. Shpesh autori përdor gjuhën ezopike, si te poezitë: “Askush s’e kupton dhelprën”, “Një mace kosmosi”.
Të pranishme në lirikat e këtij libri janë edhe gjeneza, gjuha e rrënjët shqiptare (“Nëna ime shqype kryebardhë”, “Traboinshe”, “Dhjetë ndoshta pse Çun Mula”, “Gjuha shqipe është e bukur”, “Rrëfehem”). Ironia në poezitë e Gojçajt kthehet në substancë të ngarkesës emocionale, kurse tharmi ironik shtrihet që nga vargje të veçanta e deri në gjithë poezinë.
Struktura dhe gjuha e veprës
Artikulimi gjuhësor të tërheq si çelës për leximin e poezisë. Poezitë në këtë përmbledhje kanë lehtësi komunikimi, harmoni ritmike e tingëllore e vargu poetik ndërtohet duke synuar përsosmërinë. Teknikën si formë e komunikimit poetik e karakterizon mungesa e shenjave të pikësimit dhe mospërdorimi i shkronjës së madhe. Kjo është një shenjë dalluese që lidhet me teknikën e tij të veçantë dhe përvojën e thurjes së vargut. Poezia herë lexohet si strofikë e organizuar e herë si varg i lirë. Disa poezi janë të kornizuara, duket sikur kanë dyer nga ku hyhet dhe dilet (“Vrapo e dashura ime”, “Buzëqeshje e gjelbër”). Në këtë përmbledhje, shkapërcimi i kufijve formalë të poezisë sjell elegancë ritmi dhe efekte stilistike. Poezitë kanë figurshmëri të pasur e metaforat përkundin njëra-tjetrën në djepe vargjesh.
Fusnota:
[1] Anton Gojçaj, “Dëgjohet një poezi, në suferinë...”, Lezhë, 2011. Pasthënia: Anton Berishaj, Poezia si jopërsosmëri e përsosur… botuar si recension te libri Anton Gjojçaj “Poezi”, Tuz, 2001, fq. 77.
LITERATURA :
1. Gojçaj, Anton, “Dëgjohet një violinë, në suferinë...”, Lezhë, 2011.
2. WELLEK, Rene, WARREN, Austin., “Teoria e letërsisë”, Një studim themelor mbi natyrën dhe funksionimin e letërsisë në gjithë kontekstet e saj, përktheu: Abdurrahman Myftiu, Shtëpia Botuese “Onufri”. Tiranë, 2007.
3. SINANI, Shaban, Për letërsinë shqipe të shekullit të 20-të. Studime. Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, Shtëpia Botuese “Naimi”, Tiranë 2010.
4. Vinca, Agim, Struktura e zhvillimit të poezisë së sotme shqipe, Prishtinë, 1985.
A GLIMPSE AT POETRY COLLECTION OF ANTON GOJÇAJUNDER THE TITLE “A VIOLIN IS HEARD FLOWING IN A TORMENT”
ABSTRACT
Anton Gojçaj's work of art in poetry puts in front of the reader, his authorial poetic being in a pure state. The lyrics evolves not only by defining substantially his poems but mostly by becoming its inner essence. Gojçaj's poetry built up around his reflexive working and also the enriched lyrical sensibility.
One of the greatest achievements of his works is that they can't be simply read: they demand to be felt profoundly. (Just to name a few: The girl with the snow umbrella, Red rose, Nobody gets the fox). Technically, his poetic messages flow through the illusion of concrete and real images and moving metaphors.
The result: Gojçaj's lyricism leads to unveil the unseen dimensions of reality and human emotions.
The philosophy beyond his works comes across the reader as if it was a sort of dialogue between skies and Gods of distant parts of the emotional cosmos. In some of his works, different philosophical questions remain yet unresolved, just to mention a few: "24 hours "; "Heroic lyrics"; "A cat from cosmos”; “Something about outerspace".
Existence is the main concept of all above poems, becoming in each of them a central part of metaphysical consideration during the author's creative process.
 |  |  |  |
