LETËRSI E PËRKTHYER PËR TË RINJ
Koktej hormonesh dhe tundimesh rinore
(Slavko Pregl, Gjenitë pa brekë, roman për të rinj, botoi SHB Uegen,
Tiranë 2012)
Romani "Gjenitë pa brekë" është vepër e autorit të njohur
bashkëkohor slloven, Slavko Pregl (1945, Lubjanë). Pregl ka studiuar për
ekonomi dhe është autor i dhjetëra veprave letrare. Është laureat i një numri
të konsiderueshëm çmimesh dhe mirënjohjesh, kombëtare e ndërkombëtare, për
krijimtari letrare. Botimi i parë i romanit “Gjenitë pa brekë” në Slloveni u realizua në vitin 2009, kurse përkthimi i tij në gjuhën shqipe (vetëm tri vite më vonë) është kontakti i tij i parë me lexuesin tonë.
Tipologjikisht, qoftë për nga tematika, qoftë për nga trajta e rrëfimit, "Gjenitë pa brekë" mund të klasifikohet si letërsi për të rinj, i nënzhanrit të romaneve me tematikë nga jeta e adoleshentëve. Ngjarja zhvillohet në fillim të shekullit XXI, në një qytet të Sllovenisë. Edhe më saktësisht: në një qendër shkollore (shkollë e mesme). Rrëfimi hapet me skenën kur katër hajdutë të rinj, në oborrin e shkollës, e rrehin dhe pastaj ia grabisin të hollat Lenartit, një nxënësi të vitit të parë, ditën e parë të tij në këtë qendër shkollore. Kërkimi, zbulimi dhe ndjekja e katër hajdutëve në fjalë është vetëm njëra nga linjat e rrëfimit dhe në këtë aspekt ka disa elemente të romanit policor. Mirëpo, romani është një gërshetim i pandërprerë i disa linjave narrative. Një linjë e tillë është zhvillimi i marrëdhënies së dashurisë ndërmjet Bobit dhe Bibës, ish-redaktorit dhe redaktores së re të fletushës së shkollës "REFLESH". Përzierja ndërmjet tyre e djaloshit me emrin Gjeniu, e begaton strukturalisht dhe psikologjikisht, pa e rënduar ndjeshëm, lidhjen e dy të dashuruarve. Linjë tjetër është përgatitja dhe botimi i fletushkës së shkollës, që në fakt shndërrohet në linjën kryesore të romanit. Ka edhe një linjë interesante joshjeje (si duket e ndërsjellë, por jo e dhënë qartësisht) erotike ndërmjet një maturanti dhe një profesoreshe të re, që sapo kishte ardhur nga amfiteatri i universitetit, po ashtu një temë jo e shpeshtë, por provokuese, për trajtim letrar.
Trembëdhjetë nxënës (Lenarti-Armani, Bobi, Biba, Pika, Shpella, Gjeniu, Kuptishi, Zhani, Bajsi, Miha, Kutia, Poeti dhe Pipi) dhe tre mësimdhënës janë të përfshirë në botimin e fletushkës. Mirëpo, nxënësit duan që të punojnë siç u pëlqen atyre, duke i ikur tutelës së profesorëve mentorë.
Gjuha e romanit është e bukur, e gjallë, dinamike dhe kurrë e mërzitshme. Rrëfimi bëhet në vetën e tretë, gjërat rrjedhin shpejt dhe shpesh marrin kahje befasuese. Veçori e autorit Pregl është sensi për humorin, që shpaloset përmes spirituozitetit të jashtëzakonshëm të narratorit, i cili shpesh është po aq i paparashikueshëm dhe befasues, nëse jo edhe më shumë, sa vetë gjuha po edhe veprimet e personazheve për të cilët flet. Narratori edhe vetë ka shpirt adoleshenti, flet për ta me gjuhën e tyre... Një ilustrim:
" - A do të vish pak te unë? - e pyeti Biba. Biba në fakt ishte, gjoja, vajza e tij. Vijonte po atë shkollë një vit më pas. Kjo "gjoja" kishte të bënte me faktin se Biba të krijonte një përshtypje se ishte, mirëpo Bobi nuk qe plotësisht i bindur për këtë. Jo që i merrte tepër seriozisht thashethemet, që i vinin shpesh në veshë. Veçanërisht motrat e tij e dinin, ashtu rastësisht, për kot, ah vërtet, Petra ka thënë, në fakt nuk është gjë, por Alenka e ka parë, i ka thënë Majës i vëllai, por kjo nuk është e vërtetë, mirëpo... " (f. 24)
Personazhe kryesore janë që të gjithë, trembëdhjetë nxënës ose të rinj adoleshentë. Ky është edhe një roman për prindërit dhe fëmijët e tyre në moshën e adoleshencës. Prindërit e Lenartit, kontrollojnë xhepat e fëmijës së vet, nga frika se merr drogë, por aty në vend të drogës gjejnë prezervativë. Ose: pas një marrëdhënieje seksuale me të dashurine saj Bobin, pa mbrojtje, Biba e frikësuar se ka mbetur me barrë, e merr të ëmën në tre të natës me telefon për t'i thënë "Mbeta shtatzënë, mami!", por pasi merr një tabletë kundër ngjizjes së padëshiruar, ajo të nesërmen arsyetohet para nënës se e gjitha qe vetëm një lojë:
"Aha, kjo, asgjë mami, e di, luajtëm dënime..., Bobi nxori lajmin për në shtëpi se kishte thyer këmbën, Zhani shpalli kumtin se ia vodhën automobilin, dhe unë, mua m'u desh të të lajmëroj se jam shtatzënë, vetëm për humor, kupton. Të gjithë ju e mbajtët veten mirë." (f. 167)
Seksualiteti, erotika janë tërë kohën në ajër, jo vetëm te ky çift, por te i gjithë grupi ...
Përgatitja e fletushkës hijeson gjithçka, edhe simpatitë, edhe mësimet, edhe drogën, edhe dhunën... Nxënësit e marrin me seriozitet superior përgatitjen e REFLESHIT, madje si një mision. Dhe ia arrijnë qëllimit, sepse fletushka, e cila publikohet në versionin elektronik, shkakton shumë bujë, pozitive e më pak pozitive. Për shkak të një artikulli të Gjeniut, për pak ndodh një skandal diplomatik ndërshtetëror. Gjeniu në artikullin e vet për botën e jashtme, kishte thumbuar politikën e një "shteti të madh mik". Vjen vetë ambasadori i atij shteti që të hetojë kush e ka kritikuar politikën e shtetit që ai përfaqëson. Redaksia rebele qëndron pas asaj që ka bërë dhe që thuhet në fletushkë. Rebelimit ndaj autoritetit të prindërve dhe të institucionit shkollor i shtohet edhe rebelimi ndaj adhurimit të sistemit të vlerave që promovon globalizimi dhe provokimi i drejtpërdrejtë i tij. Është periudha kur ata ngadalë fillojnë diferencimin nga shoqëria, ku grupi ose banda është vetëm një fazë kalimtare, drejt profilimit të karakterit individual të secilit prej tyre. Këtu, këta të rinj, në mënyrën e vet japin provimin e pjekurisë, domethënë më nuk duan të jenë vetëm pllaka pa individualitet në të cilat mund të shkruajë çdo kush (prindi, mjedisi, sistemi arsimor-edukativ dhe ai politik), por marrin guximin për të provokuar, si subjekte, me qëndrimet e veta, qoftë edhe për çështje të politikës ndërkombëtare.
Hetimet policore, erotika, seksualiteti, konflikti prindër-fëmijë, konflikti institucion (shkollor) - nxënës dhe mësimdhënës-nxënës, gërshetimi i hamendësimeve me faktet, prania e drogës dhe dhuna në institucionet arsimore-edukative, dialogjet e përshkuara nga replika dhe batuta me shumë "spec djegës", të gjitha janë brenda, edhe diçka më tepër. Një koktej i mirëfilltë hormonesh dhe kapriçosh rinore. Përmes aventurave të adoleshentëve, nga perspektiva e tyre, autori përshkruan shoqërinë e kohës. Jeta e këtyre adoleshentëve është një mozaik dinamik ndjenjash, emocionesh, eksperimentesh, provash dashurie dhe shkëndijash xhelozie, guximi dhe frike, që kulmon me larjen “grupore”, në det - djem e vajza bashkë, pa brekë. Një karusel i vërtetë ndjesish herë të ëmbla, e herë të dhimbshme.
Porosia kryesore e këtij romani është përmbledhur në disa fjalë të kriminalistes Milena, e cila të rinjve, në fund të romanit, më mes tjerash, u drejtohet me këto fjalë:
" Ndoshta nuk e keni parë: keni jetuar në pambuk dhe papritmas, në mënyrë të rrezikshme i jeni afruar moshës së pjekurisë. Disa edhe e kanë tejkaluar atë. Pambuk nuk ka më. U pret një jetë tejet e egër." E njëjta Milenë, pak më tej, përfundimisht, u tërheq vërejtjen: "Herë-herë do të gjendeni të vetmuar në fushë të gjerë. Të vetmuar dhe pa brekë." (f. 207)
Shumë vite më parë është botuar shqip dhe ka pasur sukses te lexuesi shqiptar romani “Shoqëria „Pulëbardha e përhitur”” (në një përkthim tjetër “Shoqëria „Pulëbardha kaltëroshe””) e një autori tjetër slloven, Tone Selishkar, e cila po ashtu ka për personazhe kryesore një shoqëri ose grup fëmijësh.
Parashikoj që edhe ky roman i Slavko Preglit do të gjejë mjaft lexues, qoftë në Shqipëri qoftë në viset e tjera ku lexohet libri në gjuhën shqipe.
Romanin e ka shqipëruar përkthyesi i njohur i letërsisë sllovene në gjuhën shqipe (dhe i letërsisë shqipe në gjuhën sllovene) Nikollë Berishaj, kurse botimin e tij e ka mundësuar Agjencia Publike e Librit e Republikës së Sllovenisë.
