Poezia malazeze- shqipërime nga Anton Gojçaj




POEZI BASHKËKOHORE MALAZEZE
Shqipërime nga Anton Gojçaj



MLLADEN LLOMPAR 
(MLADEN LOMPAR, 1944  CETINË)

DASHURITË E FEMRAVE TË PËRDALA
tepër gjatë ishim vetëm
që të na bierë ndërmend për dashurinë...

dhe gjurmuam
nëpër vende të pandershme
dhe të pista
pastaj ramë në  turpin mistik
si të kishim vrarë
krijesën e kushtimit

megjithatë
ato ishin
  Dashuri


AS PËR KËTË GJË MË NUK JAM I SIGURT

në moshën tetëmbëdhjetëvjeçare
Masha e humbi jetën

para se taçonin në varreza
në shtëpinë ku ajo është rritur pranë nënës
dëgjohej vetëm dënesja ime

pastaj u arratisa prej shikimeve të habitura

në varrim
përreth kufomës së saj
kishte njerëz të huaj

dhe pyesja veten ç’bëja unë aty

më vonë mëkot trilloja fjalë
të denja për njëmendësinë
e cila padukshëm largonte

tani kam vetëm një mendim
se Masha ishte e bukur

por as për këtë gjë më nuk jam i sigurtë


NUK JAM INDIFERENT


e pata një ëndërr
dhe zgjimi e mori

tani i plaçkitur nuk e kujtoj më
por e di se ishte


dhe nuk jam indifferent
                                                      


MIODRAG RADOVIQ 
(MIODRAG RADOVIĆ, 1967 BEOGRAD)

LETËR BABAIT

Ato ditë kur linde,
Gjithë Doclea ishte mbështjell' me të zeza,
I hapën varrezat dhe të vdekurit
Së dyti i vranë.

Lindja jote nuk u prit me hare
Dhe shekulli yt qe i mjerë
Gëzim pati veç në vdekje
Kurse në jetë parakalonin gjakatarët dhe vrasësit.

I shënuar nga qumështi i nënës
Dhe shpirti i atit Spiritus Mundi
Grindjet e përditshme për shkak të pamjes së jetës
Dhe fjalët e poshtra mbi plagët me gjak.

Në gjumë për çudi ishe i gëzuar e i kthjellët
Karroja jote erdhi
Me shpejtësi të papritur
Si dhe liria e Erinies dhe e Harpisë

E pyes veten 
Fryma jote a ishte veç hije në pasqyrë
Apo ndoshta pamje mashtruese
E Prokrustit malazias.

Po të jetë ashtu atëherë në vdekje je çliruar
Prandaj ajo buzqeshje magjike
Në fytyrën tënde të tharë
Përplot liri.

Ty të gjeti vdekja 
Dhe letra jote lamtumirëse
Është vetëm xixë prej atij çarku çetnik
Që të mori në vetull.

Si edhe e atij guri
Që mushkëritë t'i dëmtoi
Dhe mijëra mbyti në ujin e njelmët
Me dajakun pa mbarim.

I rrethuar nga përcjellja dhe paditjet e fqinjëve dhe dhive,
Për të cilët të vinte keq se nuk
I gëlltiti vendeta.

Se Ilin' e vranë në besë
Qentë dhe kriminelët
Xhandarët
Dhe tanët, gjakfalur.

Në atë letër karo të bardhë
Të cilën gjithmonë saktë e mbështillje
Gjë që m'i acaronte nervat
Tek unë gjithçka kishte veshë.

Në atë letër të bardhë, 
Baba!
S'të thirra kurrë kështu 
është shënuar me shkrim të zi

Asgjë s'ka vlerë për ty
dhe ti as dashuron as urren...
... e ti s'mund ta bësh
Dhe s'ka çështje për të cilën do e bëje.
Ty mjerimi i tjetrit nuk të prek
E lëre më të të dhemb
Ti madje nuk je as ziliqar,
Por jo nga mirësia jote
Ti nuk e vëren as gëzimin e tjetrit
Bile as kobin e tjetrit
Ti nuk frenohesh para askujt
Jo pse je guximtar.

Ato ditë kur linde,
Gjithë Doclea ishte mbështjell' me të zeza,
i hapën varrezat dhe të vdekurit                   
Së dyti i vranë.


FASCINIMET

Vutra,
Dope, ganxha, koksaqe
shiringë,
vijë, xhoint

Apo
Ai kinezi që deshi
Ta përzëjë 
Sinéad O'Connor nga restoranti

Njeriu 
Ka vetënderim
Nuk synon
Të përkëdhel femra tullace në kuartin kinez

E shkërdheva 
Naomi-n
Mbi lavatriçe
After Party Session

Thot njëri nga Onogoshti
Sikur ta kishte kaluar not Lamanshin
George Micheal është miku im intim
Tha një tjetër,

(po ta dija atëbotë se shokun e                             
kishte homoseksual
Do të rritej në sytë  e mi
Sepse do dija se është tjetërqysh)

Por kulmi i fascinimit
Është pa dyshim
Të hysh te kryetari
Pa trokitur


Këtë mund ta bëjë vetëm
Një malazez
Me origjinë të magjishme
Të hyp në majën e kësaj
liste prej mortaje.


CV

Shtatëmbëdhjetëvjeçar kisha njëzet kopse në kokë
Demo xhirimin,
Hajdukun nga Poludi,
Dhe shoqërinë e të krisurve.

Tetëmbëdhjetë vjeçar u
Dashurova 
Deri në veshë
Pa krenari, pa nderë

Nëntëmbëdhjetë vjeçar shkrova poezi  për
Babain dhe xhaxhain
Të cilën ata nuk e kuptuan
Gjë që më pikëlloi.

Njëzet vjeçar botova librin e parë
Që përfundoi në mengjene
Duke mbajtur shkallë dhe portëza
Taka femrash dhe themelin e furrës prej dheu.

Njëzet e një vjeçar shkrova dramën e parë
E cila, El. Org, Idoli, aktorë amatorë,  e gjitha qe hiç
Para një artisti që në
shfaqje u ngjit në kulmin e SKC-së
Dhe e qiti në hije jazz-dramën që shkrova,
saksofonin dhe tymin e  duhanit.

Njëzet e dy vjeçar ika nga fqinjët
Të cilët deshën t'më likuidonin
U thashë se do kaloja në anën tjetër
Edhe sot ndodh të frenoj duke kërkuar prej fqinjëve
përgjigjen që mungon.

Njëzet e tre vjeçar isha në ilegalitet
Ashtu si babai im në SKOJ
Megjithëse unë u lava në djersë
Duke ikur para bishëve.

Njëzet e katër vjeçar u rebelova
I pa-shoq isha në lojën e basketit
dhe shpesh në shoqërinë e grave rash' prè.

Njëzet e pesë vjeçar i prisha miqësitë me grat'
Të cilat edhe ashtu janë kategori e lëkundshme
E paqëndrueshme dhe e ndryshueshme
Si dashuria.

Njëzet e gjashtë isha një emër i ri 
Në qiellin letrar
Të metropolit
Që i shkel të gjithë përreth.

Njëzet e shtatë vjeçar
Akoma në ilegalitet
Mikut ia shpëtova shpirtin
E ai filloi të shkruajë poezi.

Njëzet e tetë vjeçar më nuk doja të bëj gabime
Dhe t'i shumoj poetët
Dashurova marrëzisht dhe shpejt
Fitova mëkatin në shpirt.

Njëzet e nëntë vjeçar u dashurova
Në tri femra njëkohësisht
Fitoi dinakëria
E të tanishmes sime.

Tridhjetëvjeçar kasapin e Ballkanit
E quajta gjakpirës
Kurse mjedisin fundërrinë
Indiferente ndaj kasaphanes

Tridhjetë e një vjeçar më vizitoi UDBA
Ajo UDBA e mrekullueshme përplot me dhi të mia
Më ngopi me helm
Dhe më enjti me gaz nervor.

Dhe qysh atëherë jam
i vdekur e i bardhë
Si ajo stërvitja ushtarake në sfondin  e
Flamujve të kuq.



                                         

PAVLLE GORANOVIQ
(PAVLE GORANOVIĆ, 1973  NIKSHIQ)


REGINA OLSEN

T’i kam thënë të gjitha në besim, netëve siç është kjo,
pa pasur kurrë një shpjegim. Dhe kjo ndarje
(që e shoh se përbrenda të han), sikur dikujt tjetër po
i ndodhë. Përse je e braktisur, në fakt, unë nuk e di.
Por imazhin tënd e kam ruajtur me muaj
si një kujtim nga jeta. E tani, kur do të duhej
të kisha dalë jashtë shqisave, e di se mendimet e mia
e kanë mundur qenien tënde të brishtë. Unë nuk e kuptoj
pikëllimin tënd. Ti nuk e kupton qëllimin tim,
gjithçka tjetër është dashuri e shpifur. Ti ke mbetur një shtatore e gjallë,
e cila pas derës së kopshtit kohën e lirë ngadalë në vdekje e shndërron.
Kurse unë, unë jam kalorës i një arratisjeje të përsosur,
të cilin mendja e lodhur nuk e lejon të dashurojë.
Dhe këtu shembet mbretëria. Mbretëria ime mjaft e ligshtë!

                
PËRSËRI PËR POETËT DHE JETËT E TYRE

Lexoj poetë që i kanë shkatërruar jetët e veta
dhe kanë shkruar për jetët që i kanë bërë poetë.


Poetët, adoleshentë përherë të pakënaqur,
u kanë zili madje edhe fëmijëve të vet.
Të fyer kur nuk lexojnë poezinë e tyre
tregojnë certifikata të rrejshme të lindjes,
nuk i respektojnë ligjet në fuqi,
nxjerrin të reja, në përputhje me kërkesat e stomakëve të vet.
Rrëzojnë pushtete në dhomat e veta të gjumit,
neveriten nga dukati, ëndërrojnë dukatin,
nuk i pranojnë madje as sëmundjet e veta.

O, poetë mosmirënjohës!
Emrin e tyre duan për së gjalli ta shohin të shkruar
te hyrjet e institucioneve publike, shtëpive të qytetit, bibliotekave.
Ëndërrojnë që vargjet e veta t’i shohin të shkruara në trupat e bashkëvuajtësve.
I përbuzin bashkëvuajtësit, poetët mosmirënjohës.

Mizantropë me parulla për besimin te humanizmi,
Mashtrojnë në bixhoz, mashtrojnë me fjalë.

Ndërtojnë ardhmërinë, nuk besojnë në trashëgimi,
Nuk i pranojnë paraardhësit e vet.
Poetët asketë, poetët hedonistë.
Nuk i pranojnë perënditë, kërkojnë hyjni të reja.
E trazojnë natyrën, këndojnë në lavdi të natyrës.
Poetët anarkistë, adhurues kulmorë të rendit,
poetët e pafe me librin e lutjeve në xhep.
Përmes vjershave falin me zemërgjerësi, me jetën akuzojnë.
Për t’i sqaruar metaforat e veta – krijojnë të reja.
Poetët mosmirënjohës.

Të uritur për të tjerët, njëkohësisht të vetëmjaftueshëm,
sqimatar ndaj të gjithë poetëve të tjerë,
tiranë dhe të nënshtruar.
Thumbues, por që gjithmonë lusin për mirëkuptim.
Aq të uritur që një herë poezinë e tyre t’ua lexojnë
Pasardhësve të largët të cilët kurrë s’do ti njoftojnë.

Poetë. O, poetë mosmirënjohës.                                                                                                                                             
                                                                 

 VJESHTË 2007
I panjohur Dikush e solli vjeshtën
në dhomën e Veriut...
M i r o s ll a v   K ër l e z h a


Është fare i thjeshtë fillimi i tekstit:
po vjen vjeshta – ajo stinë që moti banon në mua.
Po vjen vjeshta dhe është mirë që pikërisht tani
po shkruaj vjersha të cilat askush nuk do t’i lexojë.
Shkruaj vjersha në një mënyrë të harruar,
shfrytëzoj mjegullën e ditës, mbrëmjen e hershme,
retë që i përvetësojmë sikur t’i kishim afër.
Dhe çdo gjë tjetër që mund t’i cilësojë këta muaj.
Tani hapësirën e mbushin ca ngjyra gri
që trashëgimi të dobët u lënë fjalëve tona.
Qyteti është i mbuluar me një çarçaf enigmatik prej vjeshte,
Kjo është gjë e mirë për të fshehur turpe të lloj-llojshme.
Shkruaj poezi në një mënyrë të harruar,
sepse vjeshta po vjen, sepse askush nuk do të lexojë. 
Por, kush e çan kokën më për stinët e vitit,
kush e çan kokën më për poezinë,
për pikturat me peizazhin nën qiellin e zi,
qiellin që nuk e krijuan as poetët as alkimistët,
peizazh të cilin në kalendar rëndom e quajnë nëntor.
Për mjegullën e cila shfaqet aq shpesh në tekstet e mia,
dhe unë as nuk e di përse, askush nuk brengoset.
Vetëm, e zë në gojë mjegullën, sikur të doja të zhdukem në të.
Është vjeshtë, viti 2007.
Për secilin ka nga diçka:
Arie të gjata nate për ata që kanë çfarë të kujtojnë,
prerje të shkurtra, mbufatura për të parehatshmit dhe të padurueshmit,
shira të acarta për shpirtra të brishtë, të qetë.
A thua çfarë është gatuar për ata si puna ime,
që digjen për fjalorë të kohëve të vjetra,
për ata të cilëve u ka mbetur vetëm kthimi në albume të kaditshme.
Të gjitha muzikat janë aty, sepse vjeshta po vjen, me trillet e veta.
Nga dhoma, dhoma  e veriut,
Vështroj pikat e nëpërdukshme të shiut:
ato janë ujëra qielli që pa rregull zbresin në dritaret e mia,
në jetën time vjeshtore.
Gjatë ditëve të vjeshtës jeta mund t’ua lëshojë vendin vargjeve,
pas ditëve të tilla mbeten vetëm shpresat që së shpejti do të fiken
ose do të shkojnë në një kohë më të mirë, në një stinë më të bukur të vitit.

Është vjeshtë: të shkoj diku?
Te shpresat që nuk ekzistojnë,
në  vitet të cilat i kujtojmë,
në stinët e vitit që zhduken, ashtu siç zhduket edhe kjo vjershë,
sepse këtu vetëm shkruhen fjalë
se vjeshta ka për të ardhur në një vit, i cili nesër s’do të ketë vlerë.

Vjeshta me trillet e veta dhe fytyrën e kushëririt,
I derdh përreth ngjyrat magjepsëse dhe pastaj i fshi:
Në mënyrë të vrazhdët zhduken ëndërrimet e lindura muajve të kaluar.
Njashtu edhe shpirtrat tanë të veshur me ngjyra të ndryshme
Futen në vjeshtë.
E prej atej, besoj, nuk do t’i nevojiten më askujt.

                                    (përktheu: Anton Gojçaj)




JOVANKA ULAREVIQ 
(JOVANKA ULJAREVIĆ, 1979  KOTOR)

ME SANDALET PREJ RRËSHIRE

pa dyshuar në mundësinë e thirrjes
për renditjen ndryshe të gjërave
luaj me numrat
do më pëlqente një devocion më i vogël ndaj parimeve
që tani parandjej edhe mungesën e ditëve të dehura
të cilat duke ecur me sandalet prej rrëshire
të tepërt shpallin gjithçka që u afrohet
në rrëfimin tënd më merr sërish
nuk e mohoj se çdo renditje e gjërave
mund të tkurren në njërën
qysh përpara e di ç’ vend do të zësh
sufleri yt mund të bëhem
mund të bëhem edhe ti po qe se dëshiroj
luaj me numrat
të them
dhe secila fjalë me të cilën të përshkruaj
është veç fshehje e kuptimit nga njëmendësia
në të cilën edhe kështu nuk jemi
   
                                                      (mars & prill 2003)           

LAVDI PREZERVATIVIT

kënga është prezervativ
sipas natyrës së gjërave dikush do t’ia vesh vetes
ejakulimi triumfues
përfundimin e sigurt nuk e di
por truri i njeriut  ende s’ka zbuluar asgjë më të pranueshme

kënga është këmishë e marrëzisë
ulërimë e robëruar e gjakut
lindjen e së cilës pakuptimësia do ta fshehë
në veç ca pika të vetes
të vetmet që fuqinë e prekjes ende e vërejnë

gjithçka është këngë
e lirimit apo e mashtrimit
njësoj është
konsumimi vazhdon
dhe zoti mbi gjithçka është këngë
fjalë e pashpresë
prandaj
lavdi prezervativit
dhe silogjizmit
                                            (nëntor 2002)  

RELIEV

vizato një reliev në stomakun tim
dhe shëno ditën kur me vite dritë
larg ishim
të gjitha rrugët kah do të mund të shkohej
vetiu do të shfaqen
vizato një reliev ku kemi gjithçka njësoj afër
dhe të lejuar për gishtat tanë
koha s’është kurrë ajo që pritet
tento sërish të më kesh
më trego për të pamundurën
për pagjumësinë që e shtrin mbi kapakë
konvulsionin e tkurrur ndërmjet këmbëve
për nevojën e moslëvizjes
dhe përvujtërinë time në moskuptimin e gjithë kësaj
vërtet gjithmonë kam ëndërruar të kem një mashkull
që relieveve t’u afrohet guxim nuk ka
       
                                                          (prill 2003)
                    


SVETLLANA KALLEZIQ – RADONJIQ
(SVETLANA KALEZIĆ – RADONJIĆ, 1980 PODGORICË)

ALGJEBRA E VAJTIMIT

Edhe dhembja ka nevojë për logjikën.
Njëfarë algjebre e vajtimit.
Prej andej Zoti.
Veç kaos i ideuar me drejtpeshimin e simboleve në
përkthim.
sepse për këtë.
jetë.
luftoj duke gjetur amshimin në rrokjen
e braktisur.
gjithçka është në
sikur të.
Gjithmonë për një vend në të djathtën.
Si decimale.


EGO SCRIPTOR

Më kanë thënë
mos ji shërbëtori i prishur dhe përtac i cili
i ka futur në dhe telentët e vet
Jam mbrojtur se është mundim
të njohësh dëshirën e zjarrtë
                       në qarkullimin e ngadalshëm të gjakut
por edhe krahas kësaj të gjithë sytë
                                      si te gratë durimtare
të anijethyerve
ishin ngulitur në mua
                                     si në cergë
jam ngushëlluar se edhe unë si plasaritja
e hollë saktësisht e shpupurishur
e cila gjithmonë e gjen rrugën nga mesi deri te cepi
do ta gjej shtegun që do të formësojë
nga një copë e thjeshtë druri
në një barkë të madhe në flakë

Kam folur veç
kur pashë se
UTEG në tasin tjetër
është mprehtësia e vrazhdë e disfatës
dhe i fletës së zbrazët pafundësia



JOSHJA
                                        Dy rrufe të reja
                                         me heshta prej
                                                  zambaku,
                                           e  ruajnë diku
                          mbi bukurinë një ëndërr.
                                                 R. Ratković


Thonë se edhe Homeri i madh
nganjeherë e zë gjumi
por ti Dante
ke gabuar rëndë
ai nuk është shndërruar në gem
të thatë të cilën e copëtojnë
qente e çartur
mëkati i tij i vetëm është
se e ka mashtruar bukuria
e mbishkrimit të varrit
të gdhendur në gurë luksori

Ai nuk ka vdekur

Veç në dalldisje e ka pezulluar jetën


ARRIJNË SHENJAT

Ma vë presjen në ballë që të mendoj më ngadalë
në  duar dy pika
në secilën nga një
që ta ndërprej veprimtarinë time e botën
rreth vetes
t’i jap iluzionin e numërimit
në pëllëmbë pikëpyetjen
- nuk duhet të dish, është thënë moti,
hah bredh linja jote
në sy vizën dhe pikën
kur të shikoj me njërin sy
të mendoj fundin
kur të shikoj me tjetrin – sqarimin
e kur t’i hap krejt të shoh qartë
pikëçudtiësen Kujde! Thërras! Dëgjomë!
m’i vë në buzë tri pika
që gjithmonë të jap mundësi për letërkëmbimin
e gjërave të thëna
dëshmim
rrëmihje
dhe anës tjetër i ofroj
iluzionin e përfshirjes
që si çdo “shkrimtar i mirë”
të mbetem pjellorisht i papërfunduar
që mungesa e shenjës në fund
ta përndezë gjakun e lexuesit
në valët e të cilit
ndërmjet këtyre kopertinave
lundron një botë duke lindur

Nga pika
më kurse
nga pika

DRAGANA TRIPKOVIQ
(Dragana Tripković, 1984 CETINË)

KUAJT NË ASFALT

Më mjafton një paketë cigare
dhe gjysmë rezervuari karburant.
Atëherë mund të iki
nga dritat e qytetit,
shkurtoreve që nuk peshojnë shumë.

Mund t’i lë disa nota të rëndomta
që ta drejtojnë makinën në vend meje.

Dashuritë e reja të dashnorëve të mi të vjetër
pastaj do të jenë edhe më të këqija. Bushtra të ndyta   
që më urrejnë plotësisht.

I jap makinës dhe ashtu,
Pres triumfin personal pa luftë.
Përgjigjen.
Mantrën e ne të braktisurve.

E kur të nisem mbrapa në qytet,
shi do të bjerë.

Është gjë e mirë fare
që po kthehem tani.

Afër shtëpisë, në bulevardin e fundit,
do të më presin kuajt.
Ata dy-tre kuaj ciganësh.
Gjithmonë më shikojnë ftohtë.

Janë aq mallëngjyes
Kuajt në asfalt.


PUTANAT DHE ARTISTËT

Në filmat amerikanë
të bukura janë putanat..
Ne nuk kemi filma
dhe ndoshta për këtë, por
veç për këtë gjë,
këto tonat janë enjtur
nga droga,
të shëmtuara e neveritëse,
dhe kundërmojnë në seks 
si të ishte detyrim.

Gati çdonjëra prej tyre
dashuron një thi mashkull,
të cilin kurrë nuk do ta posedojë,
por kjo nuk i ndan nga tjerat
femra.

Artistët në filmat amerikanë
janë gjithmonë të ndyrë e të mjerë.

Ne s’kemi para,
as gjuhë nuk kemi,
prandaj ndoshta, po
sigurisht për këtë arsye,
këta tanët jetojnë në shtëpi
të mëdha, me këmisha të pastra
dhe flokë të mirëmbajtur, me bashkëshorten
dhe fëmijët.

Kryesisht, çdonjëri prej tyre
pi vetëm në raste solemne
dhe voton për pushtetin.


                          26. 05. 2006.

* * *

Vijnë njerëz nga të gjitha anët
duke ia ofruar trupat zotit të nxehtë.
Mbi fytyrat e veta qesin pudër
dhe presin të shndërrohet në vaj.

Nuk lahen,
nuk qethen,
nuk rruhen.

Në ditët rituale,
i këmbejnë të hollat për plehra dhe të vjellura të kollajta.
Ia zhveshin lëkurën njëri-tjetrit dhe kriposen.
Kohën e vendosin sinqerisht ndërmjet shqisave të turpit
që t’u shërbejë në çastet e të qeshurave.
Turistët.


NUK DO TË LODHEMI KURRË SË UDHËTUARI

Me shikim kah qielli sot
mund ta shohim veç airbusin.

Për atë që ndodh poshtë –
patjetër duhet stomaku.

Para çdo fillimi
duhet marrë seriozisht
se Qenia banon
në mungesë.

Zakonisht të premten në mbrëmje, dekori i hedhur
fton vulgarisht në bis.
Qëndrimi tepër i gjatë e kërkon
të rregullt...
Vijën mbështetëse, që e pengon numri,
i sapofilluar, por pakthyeshëm i trishtë.
Rinia e zbehtë është e fuqishme si masturbim.

Këtu as shiu më nuk zgjat shumë,
përveç në viset e paarritshme
të vendit tonë të populluar dobët.
Vitet e zbrazëta më nuk shënojnë
as hiçin e vet.

Duket gjoja fare e qartë!

Nuk mund të flitet në shumës për
ne, prodhuesit e unitetit të së keqes.
Nuk do të lodhemi kurrë së udhëtuari,
Kurrë s’do të na përcjellin -
por gjithmonë do t’i pushojmë tabanët tonë.

E tëra më përngjan në kompromis.

 
SHKATHTËSI

Ishte diçka me vlerë,
që u humb në kohë.
Shkathtësi, për të cilën dikush dikur kishte nevojë.
Çrregullimi delikat i vetëdijes,
se veç historia e sëmundjes është
kontinuitet. 
Njëmendësi është çka nuk shihet as dëgjohet.
Kjo metaforë e dobët lejon që gjithçka të mund    
të shkruhet.
E sa pashije di të jetë ajo që mund të shkruhet...
Si ngarkimi me traditën,
si një shkëmb.

Dhe nëse pyetesh a ekziston dashuria,
unë e tund kokën në një drejtim të caktuar.
Mendimi nuk është i gatshëm për shumësi konstruksionesh,
të parmakëve të lartë prej çeliku.

Dhe nuk është gjithçka fjalë,
dhe nuk është gjithçka këngë.
Ashtu siç nuk mund të jetë gjithçka veshmbathje.
Ashtu siç nuk mund të dihet gjithçka.
***
Në brigje, ku s’ka mole,
(Thomas, ne mezi që kemi porte).
Në ato brigjet tona, pritej shenja.

Vetëm aty ishin të rëndësishme të vërtetat e dijetarëve,
e marrëzitë e tyre të parëndësishme.

Si mund të jetë dyfytyrësh simboli,
si zall paranoik dhe horizont i përkufizuar, pas të cilit
sigurisht nuk ka shumë botë.
Së paku jo të tillë që veç nuk e njeh,
Dhe që nuk e ka ëndërruar me ndonjë shkathtësi.

Në secili nga nderimet e mendjes, e pamatshme është cilado vlerë.
Është mirë që gjërat zhduken,
Sepse mund të zbulohen përsëri.
Kjo është e vetmja pavdekësi.
Asgjësimi dhe të krijuarit sërish.


***

Në rrugë kur të nisesh,
jo për në Itakë,
por diku tjetër, aty në periferi,
kuptoje sa e lashtë është toka nëpër të
cilën i hedh hapat e tu të pavlefshëm.

Nëse mendon se ia del ngase në vete e ke gjenin,
kujtohu se çdo kozmopolit
është vrarë para se ta shqiptonte këtë fjalë.

Dhe mos mendo se të ruan diçka,
sepse shkathtësinë duhet ta zotërosh vetë.

Nuk di unë më tepër se ti,
sepse kur filloj të të flas kaq
intimisht, veç atëherë më presin
të pavërtetat.

Edhe unë pres si ti, dhe nuk di
si të gjithë.


                                        përktheu: Anton Gojçaj

Botime të Anton Gojçaj në gjuhë të huaja

Botime të reja nga krijimtaria e Anton Gojçajt në gjuhë të huaja


Tregim i Anton Gojçajt “Atomet, shpirti, dashuria”  botohet në gjuhën gjermane, në revistën “Albanische Hefte” 1-2014, organ i Shoqërisë Miqësore Shqiptaro-Gjermane. Revista e ka selinë në Bohum të Gjermanisë. Tregimi i Gojçajt në gjuhën gjermane mban titullin “Die Atome, die Seele, die Liebe…”  dhe është përkthyer dhe redaktuar nga Michael  Schmidt – Neke, Anton M. Berishaj dhe K. Rrasi.

Ndërkaq, në përzgjedhjen e poezisë botërore, WORLD POETRY YEARBOOK 2013 (në gjuhën angleze, në Kinë), u  përfshinë disa poezi të Anton Gojçajt. Gjithashtu, tri poezi  të Gojçajt u publikuan (në dy gjuhë, shqip e anglisht) në revistën amerikane “Ann Arbor Review” Number 13 Spring – Summer 2014, të gjitha në përkthim të z. Peter M. Tase.

Shkrime dhe eseistikë nga Anton Gojçaj


ESEISTIKA E AGRON SHELES
Për pluralizëm hierarkish në letërsi 
           
(Agron Shele, Ngjyrime universale – ese I, Tiranë 2014)
 

 Agron Shele (1972, Leskaj – Përmet – Shqipëri) është autor i disa romaneve: Hapat e Klarës, Përtej perdes gri, Imazh i rremë etj. Aktualisht jeton në Belgjikë dhe është mjaft aktiv në veprimtaritë letrare në internet.


Nga Anton Gojçaj

Stili (shkrimor) i Agron Sheles kur interpreton krijimtarinë letrare të të tjerëve është diku në kufi, ndërmjet diskursit shkencor dhe atij letrar-artistik. Ky stil, që ka më shumë tipare të gjuhës letrare-artistike sesa të asaj kritike-shkencore, mund të quhet eseistik, kurse shkrimet e Sheles – ese.  Ai nuk merret me diagnostikime “prej së larti”, të determinuara nga terminologjia analitike e ndonjërës prej shumë metodave me proveniencë akademike që zbatohen në studimin e letërsisë, por leximin e shijon si një fanatik i apasionuar i shprehjes dhe mendimit të bukur, refuzues ndaj “izmave”. Përjetimin solemn të leximit e plotëson me kënaqësinë e të shkruarit. Përshkruan pak, interpreton shumë. Një karakteristikë që bie në sy është se esetë rrallë i kapërcejnë disa faqe, gjuha ka elemente të një  elokuence patetike, shkruan me periudha (fjali) të gjata, të gjerbura herë pas here me neologjizma personale të tij (p.sh. kurbëzim,   pasthirrmojnë,  ankthuar, shpresërim, epitetëzohet, largësuar, thirrmoren, iluzional ...). Veçori tjetër e eseistit Shele është prirja për të glorifikuar, kështu për Teresinka Perreira-n thotë se “me zërin e saj ka ndikuar drejtpërdrejt në zgjidhjen dhe përmirësimin e shumë çështjeve globale”, për veprën studimore të Zejnepe Alili Rexhepit se “radhitet në arshivën më të ndritshme të fushës studimore për librin tonë shqip”, për krijimtarinë në prozë dhe poezi të Dhimitër Mitit se “përbën një vlerë unikale në letrat shqipe”, për poezinë e Irena Gjonit se “shpreh padyshim arritjet dhe kulmet e artit bashkëkohor shqiptar sot”, për Jeton Kelmendin se është “një autor global”, kështu që mund të thuhet se krijon një marrëdhënie “dashurore” me tekstet (dhe me autorët) që i trajton. Lexon me dashuri dhe shprehet me një gjuhë admiruese për atë që trajton. Edhe atëherë kur pretendon të shkruajë kritikë letrare, më tepër është “avokat“ i veprës që analizon sesa një “gjykatës“ neutral, kurse në karrigen e “prokurorit“ nuk ulet asnjëherë.  Ai nuk artikulon vërejtje, s’ka asnjë qortim kritik, nuk regjistron të meta, kështu që mund të quhet një përfaqësues i “protonizmit”, siç e quan studiuesi dhe poeti shqiptar që jeton në SHBA, Gjekë Marinaj, mënyrën e të shkruarit nga këndvështrimi ekskluzivisht afirmativ/pozitiv.  Agron Shele kur shkruan për një tekst letrar ose për krijimtarinë  e një shkrimtari është në radhë të parë shijues dhe promovues i tij/saj. Veçori tjetër e eseistit Shele është se në shkrimet diskursive përdor rrallë citate të autoriteteve të studimeve letrare, domethënë nuk ka shenja të theksuara të citatomanisë  – për dallim nga shumë kritikë letrarë bashkëkohorë, sidomos në kulturën shqiptare.
Shele është vetëm pjesërisht “elitarist” në përzgjedhje. Përveç se shkruan për krijimtarinë e disa autorëve të mirënjohur (Esenin, Lame Kodra (Sejfulla Malëshova), Lasgush Poradeci, Teresinka Pereira, poezia italiane…), pena e tij komunikon edhe me tekstet letrare të autorëve që kryesisht nuk bëjnë pjesë në regjistrin e vlerave më të parapëlqyera nga autoritetet (establishmentet) akademike, por që rrugën e vet e çajnë individualisht, ose të organizuar në grupe  që i lidh një ambicie apo pakënaqësi e përbashkët (sidomos në raport me hierarkitë e shndërruara në opinione publike që gati janë “dogmatizuar”). Në grupin e dytë, sipas mendimit tim, bëjnë pjesë krijuesit: Hasije Selishta – Kryeziu, Zejnepe Alili Rexhepi, Sabit Idrizi, Rami Kamberi, Raimonda Moisiu, Lumo Kolleshi, Bilall Maliqi, Dhimitër Mati, Klara Buda, Genta Kaloçi, Dashamir Malo, Irena Gjoni, Gentjan Banaj, Silvana Berki, Jeton Kelmendi, Eva Kacanja, Dashnor Selimi, Namik Selmani, Tini Qerragjija… Disa nga këta shkrimtarë, nga të gjitha trevat shqiptare, që janë mjaft aktivë në internet, (i tillë është edhe vetë Agroni), me përpjekjen për të krijuar një hierarki paralele (ose shumësi alternativash) të vlerave sfidojnë klanet e ndryshme autoritare, që nganjëherë sikur pengojnë zhvillimin e sensibiliteteve të reja.
Bie në sy numri i konsiderueshëm i krijueseve që përmenden këtu (Teresinka Pereira, Hasije Selishta Kryeziu, Zejnepe Alili Rexhepi, Raimonda Moisiu, Klara Buda, Genta Kaloçi, Irena Gjoni, Silvana Berki..), si dhe një pozicionim i veçantë, plot ngrohtësi,  që ai e artikulon në raport me to, gjë që qet në pah ndjeshmërinë specifike të eseistit Agron Shele në këtë aspekt. Ky sensibilitet fisnik e bën të veçantë në kulturën shqiptare.
Agron Shele në vend të regjistruesit të ftohtë të artefakteve ka zgjedhur të jetë një ciceron ose shoqërues inkurajues dhe sugjerues i lexuesit, një dashamir i vërtetë edhe i shkrimtarit, edhe i lexuesit, por para së gjithash një dashamir i letërsisë si vlerë estetike universale.

Vështrim mbi romanin e ri të Fran Camaj- nga Anton Gojçaj

VËSHTRIM PËR ROMANIN MË TË RI TË SHKRIMTARIT FRAN CAMAJ

 Ikja nga vetvetja       
(Fran Camaj, Njeriu me Mjekër të Thinjur, roman, botoi: Toena, Tiranë 2014)

Fran Camaj, (1949, Spijë - Malësi e Madhe – Mal i Zi), romanin  e vet të parë e botoi në vitin 2004. Deri atëherë kishte bërë emër si pedagog  dhe në fushën e gazetarisë. “Njeriu me Mjekër të Thinjur” është romani i pestë i tij brenda periudhës dhjetëvjeçare (2004-2014) dhe kjo e bën romansierin më produktiv në gjuhën shqipe në Mal të Zi.   

Shkruar nga Anton Gojçaj
                                
Rrëfimi zë fill në fshatin Shkorret të Dukagjinit, në kohën e mbretit Zog. Keqa dhe Sokoli,  kushërinj (etërit e tyre janë vëllezër) kanë zgjedhur dy rrugë të ndryshme në jetë, Keqa të pasurimit material (merret me blegtori dhe bujqësi), kurse Sokoli djemtë e vet i dërgon për t’u shkolluar. E keqja ndërmjet dy familjeve vjen nga kontestimi që i bëjnë njëri-tjetrit për pronësinë e një shtegu. Demoni i së Keqes mishërohet në Cub Stërbythin, (një bashkëfshatar i tyre), i cili ia mbush mendjen Keqës  për ta zgjidhur çështjen përmes vrasjes. Ekzekutimin e planit  Cubi e merr vetë përsipër, për një pagesë të majme, kuptohet.  Ky rrëfim, pëveç si një metaforë e konfliktit të “materializmit” me “idealizmin”, mund të analizohet edhe në raport me dy arketipe universale: të vëllavrasjes (në psikologjinë fisnore kushërinjtë e parë janënjë familje, pra “vëllezër” -  që ta sjell ndërmend vrasjen e Abelit nga Kaini)  dhe të hakmarrjes (dukuri karakteristike sidomos për bashkësitë fisnore – në mungesë të institucioneve të shtetit ligjor).
Kufijtë kohorë të episodit të dytë të kësaj kronike njëshekullore përkojnë me periudhën e Luftës II Botërore . Djali i dytë i Sokolit, Gjini, në shenjë pakënaqësie e braktis profesionin e oficerit ushtarak sepse nuk i pëlqente regjimi “zogist”. Ai provon që të organizojë rezistencë aktive kundër pushtuesve fashistë, por kapet rob dhe dërgohet  për të vuajtur dënimin në Itali. Pas kapitullimit të fashizmit,  kthehet në atdhe. As pushteti komunist, pas luftës, nuk i pëlqen Gjinit, por martesa me një vajzë shkodrane dhe transferimi në Fier bën që të jetë i kujdesshëm në raport me pushtetin komunist. Në vendbanimin e ri ai provonte të harronte ato që kishte përjetuar  në Shkorret.  Mospërshtatja e psikologjisë dhe karakterit të malësorëve (kokëfortë) me pushtetet është një nëntemë më vete e  romanit. Në raport me pushtetin e Zogut: “Pushteti nuk i shikonte me sy të mirë as nuk kishte besim ndaj shumicës së ushtarakëve dhe intelektualëve nga rajoni i Dukagjinit dhe i Mirditës. (…) se banorët e këtyre krahinave me shumicë kishin shprehur pakënaqësinë ndaj regjimit të Ahmet Zogut”. Në raport me pushtetin fashist (Gjini deklaron para fashistëve): “Ju jeni pushtues dhe nuk ju intereson bashkimi i trojeve tona. Ju keni vetëm interesa pushtuese.”  Në raport me pushtetin komunist: “… komunistët, të cilëve më shumë u intereson ta marrin pushtetin, sesa interesi i përgjithshëm i Atdheut.”  Malësorët e Veriut, sipas këtij romani, janë kundërshtarë të përhershëm të të gjitha sistemeve.    
Ilirit, të birit të Gjinit, i propozojnë të bëhet bashkëpunëtor i organeve të sigurimit të shtetit. Refuzimi i tij, në përputhje me kodin e tij gjenetik, megjithëse i shprehur me maturi, rezulton me pasoja. Megjithëse nxënës i shkëlqyer, ka vështirësi për t’u regjistruar në fakultet sepse lojaliteti (bindja) në një sistem totalitar çmohet më shumë sesa talenti. Shteti në vend se ta ndihmonte për ta zhvilluar talentin në dobinë e gjithë shoqërisë, e bllokonte atë përmes shantazhimeve nga organet e sigurimit.    
Në kapitujt që flasin për Shqipërinë e viteve tetëdhjetë përshkruhet, mes tjerash, njohja dhe lidhja e dy të rinjve, Ilirit dhe Ajkunës, studentëve të dalluar të Universitetit të Vlorës.  Dashuria e tyre është e pastër dhe reciproke, mirëpo kur ndjenjat e tyre arrijnë kulminacionin, ndodh zbulimi/rinjohja që lëkund gjithçka. Ata marrin vesh se janë kushërinj. Iliri ishte nipi i Sokolit, kurse Ajkuna mbesa e Keqës. Një fuqi diabolike e panjohur kishte bërë lëmsh gjithçka. Që nyja e fatit të tyre të ishte “gordiane”, Ajkuna kishte mbetur shtatzënë. Në gjykimin e tyre e vetmja shtegdalje ishte: “ të ikim përgjithmonë nga ky vend. Të shkojmë në një vend tjetër, diku larg, sa më larg nga Shqipëria.” Një alternativë fataliste që meriton të analizohet në aspekte të ndryshme. Fjalia e shqiptuar nga Antigona, e ëma e Ilirit - “Janë bërë në të kaluarën shumë mëkate e gabime, të cilat po duhet t’i paguani edhe ju tani”, është një përpjekje për t’i dhënë një sqarim (metafizik) fatit jo të mirë të pasardhësve të dy kushërinjve nga Dukagjinit. Gjatë ikjes me mjetin lundrues i mbulon një dallgë gjigante e cila e gëlltit Ajkunen.  Mbytja e Ajkunes shtatzënë në det del si një zgjidhje “Deus ex machina” e lidhjes së ndaluar të dy të rinjve. Diçka (demoniake) nuk i lë të bëjnë hair malësorët. 
Njeriu me Mjekër të Thinjur, e lut Petritin, që kur të kthehet në atdhe, në emrin e tij të hedh një tufë lule në det, se “Ndoshta valët e detit do ta çojnë te Ajkuna dhe fëmija ynë”. Aty Petriti, (por edhe lexuesi), e kupton se Njeriu me Mjekër të Thinjur është vetë Iliri. që kishte ikur larg dhe jetonte “diku në një fshat ose qytezë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, larg çdokujt nga Atdheu i tij dhe larg çdo njeriu që flet shqip,” por që, siç kuptohet në kapitullin XXIX, vazhdon të interesohet për zhvillimet në atdhe. Njeriu me Mjekër të Bardhë i bën një analizë të hollësishme gjendjes së shqiptarëve në Shqipëri (“Kur lexoj dhe dëgjoj për gjërat që ndodhin atje, më neveritet çdo gjë”), por edhe në Malin e Zi (“Një grusht njerëz jeni dhe keni dhjetë parti politike”). Pra, ia ka dalë të shkëputet fizikisht, por jo edhe shpirtërisht nga atdheu dhe kombi i vet. 
 Fakti se shqiptarët shpëtimin e kërkojnë duke ikur sa më larg, është një mesazh fatalist, por që e verifikojnë edhe ngjarjet e botës reale, jashtë letërsisë. Ikja nga atdheu është përpjekje për të ikur nga e tashmja dhe nga e kaluara, me fjalë të tjera: një ikje nga vetvetja. Ajo ikje nuk është aspak e lehtë, disa madje e humbin jetën në atë përpjekje (si në rastin e Ajkunes).  Romani ka dy tregimtarë (narratorë, rrëfimtarë), të dy të gjithëdijshëm dhe rrëfejnë në vetën e tretë. I pari është “autorial”, kurse i dyti është Njeriu me Mjekër të Thinjur, që Petritit, respektivisht lexuesit, gjatë takimeve për tri ditë me radhë, i përcjell një kronikë-kaskadë ku përshkruhen fatet jetësore plot telashe të dy familjeve nga Dukagjini përgjatë periudhës gati njëqindvjeçare. Hiq bisedën ndërmjet Petriti dhe Njeriut me Mjekër të Thinjur, që ndodh në shekullin XXI, të gjitha ngjarjet e tjera zhvillohen në shekullin e kaluar. Ato janë të shpërndara në disa periudha: në kohën e qeverisjes së Ahmet Zogut, gjatë Luftës II Botërore, menjëherë pas çlirimit, në të gjashtëdhjetat, në të tetëdhjetat dhe përfundimisht në të nëntëdhjetat. Skenat e ngjarjeve vendosen në disa shtete: Shqipëri, Itali, Shtetet e Bashkuara të Amerikës.  Përmenden edhe trevat shqiptare në Mal të Zi. Personazhet negative” emrat i kanë shpesh në përputhje me karakterin e vet (Cub Stërbythi, Keqa, Arabella Karalliu). Edhe pamja e tyre fizike është në sintoni me veprimet që bëjnë. Ja si e përshkruan shkaktarin e ngatrresës së parë, që influencoi ngatrresat e mëpastajme: “Cubi ishte burrë rreth gjashtëdhjetë vjeç, shkurtalaq e kokëmadh dhe me pak flokë. Duart i kishte tepër të gjata, ndërsa këmbët e shkurtra në proporcion me trupin. Hundën e kishte të gjerë e disi të shtypur, gojën e madhe, nga e cila dukeshin dy-tre dhëmbë të zgjatur e të zinj. Qafën e kishte të shkurtër, aq sa krijoje përshtypjen se kokën e kishte të kapur prej krahësh.  Përshkrim që të çon ndërmend pamjen e një majmuni. Ndërkaq, personazhet “pozitive”  janë gjithmonë të hijshëm, shtatlartë, shpatullgjerë, “të fjalës dhe të besës”, të virtytshëm dhe kryesisht të mençur. Ka raste kur pasoja rrëfehet para shkakut (kapitujt XVII-XVIII, p.sh. edhe po të ndërronin renditjen nuk do të prishte asgjë në roman). Kjo bëhet për të ngacmuar kureshtjen e lexuesit dhe për të mbajtur zgjuar interesimin e tij.                                                                                                                                     
Në aspektin teorik, mbetet intrigues statusi i “tregimtarit të gjithëdijshëm” dhënë Njeriut me Mjekër të Thinjur. Autori, besoj për arsye ideo-estetike, atij i jep licencën e të gjithëdijshmit edhe kur rrëfen për ngjarjet në të cilat nuk merr vetë pjesë (që kanë ndodhur disa dhjetëvjeçarë para se  lindjes së tij), duke përshkruar ndjenjat e personazheve për të cilat rrëfen, apo duke riprodhuar mendimet e tyre të brendshme. Brenda konvencave të botës së letërsisë, mbase, mund të merren si legjitime edhe dukuri dhe veprime që nuk janë gjithmonë në pajtim me ligjet e logjikës në kohën historike dhe botën jashtëletrare.
Libri prek shumë tema dhe trajton çështje serioze dhe e çon më tej projektin ideo-artistik të autorit për të thelluar dhe zgjeruar trajtimin artistik të psikologjisë dhe historisë së malësorëve shqiptarë në të dy anët e kufirit (Mal i Zi/Shqipëri), si dhe për të përshkruar dramën jetësore të tyre në njëqind vitet e fundit.
       
 (Koha javore nr. 625,  7 gusht 2014)

Anton Gojçaj, shkrimtar e studiues

Anton Gojçaj, shkrimtar e studiues

Anton Gojçaj në antologjinë e poezisë bashkëkohore botërore botuar në Indi


Anton Gojçaj në antologjinë e poezisë bashkëkohore botërore botuar në Indi

Në botimin e Akademisë A.R.A.W.LII... (Academy of 'raitƏs And World Literati),në Indi, këto ditë doli nga shtypi libri me titullin „THE SECOND GENESIS – An Anthology of World Contemporary Poetry“ (Zanafilla e dytë – antologji e poezisë bashkëkohore botërore). Në mesin e poetëve nga 60 vende të botës u përfshi edhe poeti shqiptar nga Mali i Zi, Anton Gojçaj, me dy poezi të përkthyera në gjuhën angleze nga Peter M. Tase:  „The Irony of Times“ dhe  „Waterless River“.Gojçaj është poeti i vetëm nga shteti i Malit të Zi i përfshirë në këtë botim.Përzgjedhjen e poetëve dhe redaktimin e poezive e kabërë Anuraag Sharma, asistuar nga Moizur Rehman Khan. Përveç Gojçajt, në antologjinë e sivjetshme të Akademisë A.R.A.W.LII... të pranishëm me vargjet e veta janë edhe disa poetë të tjerë shqiptarë, tre nga Shqipëria (AgronShele, KujtimMorina,RaimondaMoisiu) një nga Kosova(Shefqete Gosalci) dhe një nga Maqedonia (ShaipEmërllahu).Po ashtu edhe një poete shqiptare e cila jeton në Finlandë, Silvana Berki. Në vitin 2012, dy poezitë Anton Gojçajt qenë përfshirë në antologjinë e poezisë shqiptare në dygjuhë, shqip- frëngjisht, „Poesie albanaise“ në përkthimin e Vasil Çapeqit dhe Francis Chenot, botuarnga Le Taillis Pre, në Belgjikë. Në vitin 2007, në antologjinë e poetëve shqiptarë të kudo ndodhur jashtë Shqipërisë, me titullin „Itaka e fjalës“, të botuarnga „TOENA“ në Tiranë, Gojçaj u përfaqësua me katër poezi.